MĘŻCZYZNOM WSTĘP WZBRONIONY? [Louise O'Neill – „Pod taflą"]

Autorka: Louise O’Neill

Tłumacz: Andrzej Goździkowski

Tytuł: Pod taflą

Tytuł oryg.: The Surface Breaks

Gatunek: fantastyka

Wydawnictwo: We Need YA

Liczba stron: 336

Opis: Głęboko pod taflą zimnego, wzburzonego morza żyje Gaja, syrena, która marzy o świecie bez dworskich zasad i ojcowskich nakazów. Gdy buntuje się po raz pierwszy i wypływa na powierzchnię, spotyka chłopaka, który sprawia, że dziewczyna pragnie dołączyć do jego beztroskiego świata. Ile będzie musiała poświęcić, by spełnić marzenie o wolności i stąpaniu po lądzie? Co się stanie, gdy zabraknie jej odwagi?

[źródło: Lubimy czytać]

            

Czy macie swoje ulubione animacje Disneya? Ja kocham się w tych nieco starszych, na których się wychowałam. Na pierwszym miejscu zawsze stał u mnie „Król Lew”, na drugim „Mulan”, a na trzecim… na trzecim sadowiła się bliska memu sercu „Mała Syrenka”. Od kiedy tylko zobaczyłam, że „Pod taflą”, które jest retellingiem znanej baśni o rudowłosej trytonce, pojawiło się na półkach w księgarniach, miałam nieziemską chęć się za nią zabrać. Tym bardziej ucieszył mnie fakt, że może to być trochę bardziej brutalna wersja opowieści ze szczyptą (albo w tym przypadku: całą garścią) feminizmu. Czy wszystko tutaj zagrało tak, jak powinno? Cóż, nie zawsze było tak kolorowo, jak tego oczekiwałam.

MĘŻCZYZNOM WSTĘP WZBRONIONY – CZYŻBY KSIĄŻKA TYLKO DLA KOBIET?

Jakiś czas temu natknęłam się na vloga, w którym książkę „Pod taflą” tytułowano jako mroczną wersję „Małej Syrenki”. Myślę, że mogę się z tym poniekąd zgodzić. Okładka podpowiada nam, że powieść będzie takim uroczym retellingiem o przygodach rudowłosej potomkini Posejdona, ale już przy pierwszych stronach, jedyne, co dostajemy, to niepokój. Aura niepokoju, poczucie niesprawiedliwości i brutalność towarzyszyły mi przez całą tę przygodę, i przyznaję, powieść była przez to dla mnie niezwykle ciężka do przejścia, szczególnie że pochłonęłam ją praktycznie naraz, czego żałowałam, bo może gdybym nie chciała jej tak szybko skończyć, pozostawiłaby we mnie lżejsze odczucia. Po skończonej już czytelniczej przygodzie przez chwilę czułam… obrzydzenie, zniechęcenie, może trochę lekki zawód, ale nie z tego powodu, że historia była kiepska, a po prostu dlatego, że została tutaj przedstawiona nieco okrutna, dla mnie chwilami nawet nieco przesadzona, wizja męskiego świata. Początkowo bardzo mnie cieszyło to, że książka będzie miała w sobie znamiona feminizmu. Uwielbiam silne i niezależne kobiety, które nie dają sobie dmuchać w kaszę. Uwielbiam też, kiedy konfrontują się one z jakimiś denerwującym szowinistą, z którym sobie radzą na swój własny niepowtarzalny sposób. Problem pojawia się, kiedy potęga kobiecości staje się przesadzona. I takie właśnie miałam odczucie, czytając „Pod taflą”. Było mi po prostu niezwykle przykro, że niemal każda męska postać była tutaj przedstawiona jako ta zła, może z wyjątkiem George’a, który przedstawiał sobą poziom reprezentatywnego dżentelmeństwa, ale było go na tyle mało i był na tyle mało znaczącą postacią, że jego pojawienie się tam niczego nie zmieniło. Rozumiem zamysł autorki. Chciała pokazać, w jak brutalnym świecie żyła kiedyś kobieta, i przy okazji przełożyć to na rzeczywistość, ale ja osobiście poczułam się, jakby mężczyźni zostali tutaj uznani za największe zło tego świata. A ja się z tym nie zgadzam, bo wbrew pozorom otaczają mnie cudowni osobnicy płci przeciwnej. Niektóre teksty wydawały mi się zdecydowanie zbyt mocne, ale może to też wynikać poniekąd z mojej wrażliwości dotyczącej równości pomiędzy ludźmi. Nie lubię, kiedy jedna strona jest do końca czarna, a druga biała. Niemniej jednak szanuję autorkę za odwagę, bo jestem w stanie uwierzyć, że książka wzbudziła sporą kontrowersję (co można dostrzec już w samych recenzjach niektórych polskich blogerów).

Bardzo stronnicze potraktowanie mężczyzn to dla mnie jedno w tej książce, ukazanie kobiecej siły i tego, że powinna mieć własną wartość, to drugie. Podobało mi się na przykład powiedzenie, że najważniejsze powinno być dla kobiety bycie sobą (z drugiej strony równie dobrze można to podpiąć pod to, że wszyscy ludzie powinni być sobą, bez względu na płeć, ale książka jest feministyczna, więc skupiamy się na kobietach). I teraz niech mi ktoś powie, że literatura kobieca nie istnieje. Wątpię, że zwykły, szary człowiek płci męskiej przeczytałby tę książkę z przyjemnością. Oczywiście my mu tego nie zabronimy, ale myślę, że w wielu kwestiach może poczuć się urażony. Dlatego to jest książka dedykowana głównie kobietom.

Największą zaletą tej lektury, moim zdaniem, jest wplecenie uniwersalnych, choć jednocześnie mocno dzisiejszych problemów w fabułę, która działa się wiele lat wstecz. Poruszony został pokrótce choćby wątek wegetarianizmu, homoseksualizmu oraz ogólnego braku akceptacji ze strony innych ludzi. To były takie nienachlane wtrącenia, pod którymi podpisuję się rękami i nogami – bo każdy ma prawo jeść, co chce, wyznawać to, co chce i kochać, kogo chce.

A teraz wrócę jeszcze do początku. Odnoszę wrażenie, że fabuła książki do połowy była nieco nudna. Dopiero potem zaczęło się rozkręcać (kiedy nasza Gaja trafiła już do świata ludzi). Ta część działa dla mnie bez zarzutu, aż do zakończenia, które po prostu mi się nie podobało. Odnoszę wrażenie, że było nieco patetyczne. Miało wzbudzać w czytelniku emocje, to na pewno, a jednak moje serce pozostało obojętne na czytaną treść. Może to dlatego, że odnośnie samego końca, bardziej brutalnie i nieprawdopodobnie wypadła reszta książki? To, co miało stać się z Gają, było całkiem pomysłowe, ale jednak mnie najzwyczajniej w świecie ta ostateczna konfrontacja z losem nie kupiła. Myślę, że wadą tej książki może też być poniekąd przewidywalność. Niby buduje się wokół fabuły taką otoczkę zaskoczenia, ale sprawia ona, że na naszych twarzach pojawia się po prostu ironiczny uśmieszek. A szkoda. Bo do tej książki pasowałyby zaskoczenia.

MIĘDZY BAŚNIĄ, ANIMACJĄ A… RZECZYWISTOŚCIĄ

To, co wyszło tutaj niezwykle dobrze, to moim zdaniem przeplatanie się różnych wersji „Małej Syrenki”. Mamy tutaj urywek brutalnej baśni Hansa Christiana Andersena, a także, co bardzo mnie zdziwiło, dużo obrazów, które idealnie pokładały się z cukierkową animacją Disneya – co zabawne, nawet w tej cukierkowej wersji postać Posejdona była nieco brutalna. Niby kochał swoje córki, ale najzwyczajniej w świecie próbował je zniewolić – autorka „Pod taflą” po prostu ten obraz uwydatniła.

Czytając nową, młodzieżową wersję mrocznej „Małej Syrenki”, cały czas przed oczami miałam bajkowe postacie. Rude włosy, fascynację Arielki światem ludzi, a także poszczególnymi przedmiotami z tego świata, no i jej naiwność, która czasami mogła trochę irytować. Siostry bohaterki też ukazywały mi się w głowie jako te przerysowane bohaterki z bajki (chociaż tu trzeba przyznać, że zostały one lepiej ukazane dopiero w trzeciej części animacji pt.: „Mała Syrenka: Dzieciństwo Ariel”). Cieszy mnie, że autorka splotła to wszystko z rzeczywistością, rozbudowując niektóre wątki, a także nieco je podkręcając. Te wszystkie nawiązania idealnie ze sobą współgrają. Można by powiedzieć, że autorka się nie popisała, bo jednak wiele rzeczy „ściągnęła” od poprzedników, ale jak dla mnie sztuką jest umiejętne połączenie tego, co już było, i dodanie czegoś nowego, co podkręci kolory opowiedzianej już historii. Także tutaj mogę panią Louise O’Neill pochwalić.

WIEDŹMA MORSKA, WIEDŹMA MORSKA I JESZCZE RAZ… WIEDŹMA MORSKA!

Już samym tytułem chciałam tutaj mocno podkreślić, jaka postać najbardziej do mnie trafiła. Kiedy pojawiła się w książce Ceto, czyli po prostu Wiedźma Morska, banan niemal nie schodził mi z twarzy. To, co mówiła, to jaka pewna siebie była i to jak się zachowywała, było dla mnie po prostu cudowne. Muszę przyznać, że widziałam w niej poniekąd disnejowską Urszulę, tylko po prostu ubraną w nieco bardziej zwycięską i feministyczną wersję. Najbardziej podobał mi się moment, w którym rozmawiała z główną bohaterką o swojej tuszy. Chociaż była niezwykle potężnej struktury, jak wskazywały na to opisy, była dumna z tego, jak wyglądała, a jeszcze otwarcie przyznawała, że niekiedy podoba się mężczyznom, bo niektórzy przecież wolą trochę okrąglejsze kobiety. Poza tym idealnie podkreślała to, że kobieta nie istnieje po to tylko, aby być ładna. Oprócz tego powinna mieć w sobie coś jeszcze, na przykład charakter. Także wielkie brawa za tę kreację. Ewidentnie się w niej rozkochałam.

Gaja, która była główną bohaterką tej powieści, również nie była źle wykreowana, choć moja miłość do niej jest już nieco stonowana. Przez całą historię starałam sobie uparcie powtarzać: ona ma dopiero piętnaście lat. Nastolatki czasami właśnie tak się zachowują. Weź głęboki wdech. No i muszę przyznać, że taka wewnętrzna rozmowa ze sobą nieco pomogła, bo potrafiłam zaakceptować niektóre jej naiwne, dziecinne zachowania, w końcu dziewczyna dopiero dorastała. Całe szczęście, Gaja nie była irytującą nastolatką przez całą powieść. Można powiedzieć, że historia dorastała razem z nią, uświadamiając jej niektóre brutalnie bolesne sprawy – na przykład to, że miłość wcale nie jest taka kolorowa i bajkowa, a powierzchowność to nie wszystko, co się w tym świecie liczy. Były momenty, w których mnie denerwowała, ale były też momenty, w których mocno jej współczułam. Dziewczyna na pewno wiele przeszła i nie dziwię się, że na sam koniec zachowała się tak, jak się zachowała. To było wręcz uzasadnione.

Resztą postaci jestem kompletnie zawiedziona. Wszyscy zostali tutaj ukazani bardzo płytko, nawet sam ojciec naszej bohaterskiej syreny – niby był potężny, niby miał władzę, ale tak naprawdę oprócz tego nic nie można było o nim powiedzieć. Oliver, czyli ten przystojny chłopiec, w którym zakochała się Gaja, wydawał się być mdły i jakby poza zasięgiem czytelnika, że już nie wspomnę o córkach Władcy Mórz, które niby miały coś sobą przedstawiać, a nie przedstawiały kompletnie nic – po prostu płytkie, mało znaczące historie. Także w tej fabule wygrywa na pewno Wiedźma Morska, a zaraz za nią jest może nie zawsze przeze mnie lubiana, ale jednak ciekawie rozpracowana Gaja.

Podsumowując. Pomimo tego, że skończyłam tę książkę z pewnym zawodem i lekkim poczuciem niesprawiedliwości, uważam, że to całkiem dobra lektura. Nie polecam jej czytać panom, bo mogą się nieźle zirytować, ale damom polecam jak najbardziej, szczególnie jeżeli lubią silne, kobiece kreacje. Może feminizm czasem kipi tutaj w tej niepochlebnej, nieco przesadnej wersji, ale wciąż jest to powieść, która niesie ze sobą ważne wartości i poniekąd satysfakcję. Poza tym fani „Małej Syrenki” mogą poczuć tutaj powiew świeżości, także… polecam, pomimo kilku większych i mniejszych wad, które wkradły się na łamy książki.

OCENA:

★★★★★★☆☆☆☆